१९३० साली महात्मा गांधींच्या नेतृत्वाखाली सविनय कायदेभंग चळवळ सुरू झाली, ज्याने ब्रिटिशांच्या अन्यायकारक कायद्यांना आव्हान दिले. गांधीजींनी दांडी येथे मिठाचा कायदा मोडून सत्याग्रह केला, ज्यामुळे देशभरात स्वातंत्र्याची लढाई आणखी तीव्र झाली. याच पार्श्वभूमीवर संगमनेरच्या देशभक्त रामकृष्ण दास महाराज यांनी महाराष्ट्र सत्याग्रह समितीपुढे एक महत्त्वपूर्ण प्रस्ताव मांडला - जंगल सत्याग्रहाचा. देशातील आंतरभागात कायदेभंग करण्यासाठी हा सत्याग्रह महत्त्वाचा ठरला.
ब्रिटिश सरकारने जंगलात गुरे चारणे, मध गोळा करणे, आणि सरपणासाठी लाकूडफाटा गोळा करण्यावर बंदी घातली होती, ज्यामुळे शेतकरी आणि आदिवासी समाजात प्रचंड असंतोष निर्माण झाला होता. या बंदीचा विरोध करण्यासाठी आणि जंगलावर निर्बंध हटवण्यासाठी काँग्रेस पक्षाने जंगल सत्याग्रहाची घोषणा केली. या सत्याग्रहाचे नेतृत्व रामकृष्ण दास महाराज, भय्यासाहेब कुलकर्णी, आणि बापूसाहेब पारेगावकर यांनी केले.
संगमनेर तालुक्यातील अनेक गावांमध्ये सत्याग्रहाचे आयोजन करण्यात आले. पेमगिरी, जवळेबाळेश्वर, सारोळे पठार, सावरगाव घुले, भोजदरी, आश्वी, चंदनापुरी, कोठे, वनकुटे, माळेगाव, राजापूर अशा गावांमधून मोठ्या संख्येने लोक या आंदोलनात सहभागी झाले. याशिवाय, अकोले तालुक्यातील राजूर, ब्राह्मणवाडा, समशेरपूर, खीरविरे या गावांमध्येही या आंदोलनाने जोर धरला. या सत्याग्रहाच्या वेळी मोठ्या प्रमाणात गुरे जंगलात सोडण्यात आली, ज्यामुळे प्रशासन हतबल झाले, आणि ब्रिटिश पोलिसांना नाकीनऊ आणण्यात आले.
रामकृष्ण दास महाराजांना अटक झाल्यानंतरही आंदोलन चालूच राहिले. राज्यभरातून तर्कतीर्थ लक्ष्मणशास्त्री जोशी, पटवर्धन बंधू, लालजी पेंडसे, डॉ. जॉनी आणि मिसेस जॉनी यांसारखे प्रमुख नेते या आंदोलनात सहभागी झाले. हे सत्याग्रह फक्त स्थानिक स्तरावरच नव्हे, तर राष्ट्रीय पातळीवरही महत्त्वाचे ठरले. २९ जुलै १९३० रोजी संगमनेरच्या अनेक गावांमध्ये एकाच वेळी सत्याग्रहाचे आयोजन करण्यात आले होते, ज्यामुळे आंदोलनाने जोर पकडला.
या सत्याग्रहात सहभाग घेतलेल्या प्रमुख नेत्यांमध्ये राम नागरे, गणेश जोशी, भाई दत्ता कुलकर्णी, श्रीपत वालझाडे, हरी राऊत, पन्नालाल लाहोटी, चंदूलाल कलंत्री, तुकाराम गोपाळ धारणकर, पांडुरंग निचळ, मौलाना हसन अली बेग, पिताम्बरदास चिमनदास, जगन्नाथ नावंदर, राम देशपांडे, शंकर विष्णु काणे, रामचंद्र त्र्यंबक उपासनी, माधव कुलकर्णी, शंकर जोशी, बापुराव देशमुख, दिगम्बर भालेराव, विनायक हिंगे, गंगाधर आहेर, चिमाजी आहेर, नामदेव भोई, भाऊराव शेटे, माधव कुलकर्णी, दत्ता सारोळेकर, मनोहर घुले, आणि जगन्नाथ दळवी यांचा समावेश होता. यांना अटक करण्यात आली आणि तुरुंगवासाची शिक्षा झाली. या सत्याग्रहाने संगमनेरच्या स्वातंत्र्यलढ्याला एक नवा अध्याय मिळवून दिला.
संगमनेरच्या जंगल सत्याग्रहाने देशभरात एक नवा इतिहास घडवला. भारतीय स्वातंत्र्य चळवळीतील या आंदोलनाचे महत्त्व एवढे मोठे होते की देशभरात त्याची नोंद घेण्यात आली. या सत्याग्रहाने स्थानिक स्तरावर ब्रिटिश सरकारविरुद्ध प्रचंड असंतोष निर्माण केला होता, ज्यामुळे ब्रिटिश सरकारला मोठ्या अडचणींना सामोरे जावे लागले. शेतकरी आणि आदिवासींना त्यांच्या हक्कांसाठी लढा देण्याची प्रेरणा या आंदोलनातून मिळाली.
संगमनेरच्या जंगल सत्याग्रहाच्या रूपाने स्वातंत्र्यलढ्यातील एका महत्त्वाच्या आणि निर्णायक पर्वाची सुरुवात झाली होती. सत्याग्रहाच्या माध्यमातून जनतेने ब्रिटिश सत्तेविरुद्ध असहकार आणि निषेध व्यक्त केला, ज्यामुळे स्वातंत्र्याची चळवळ अधिक व्यापक झाली. ह्या सत्याग्रहाने रामकृष्ण दास महाराज आणि त्यांच्या सहकाऱ्यांचे योगदानही उजळून निघाले, ज्यांनी या संघर्षात महत्त्वाची भूमिका बजावली. या आंदोलनाने भारताच्या स्वातंत्र्यलढ्यात एक नवा अध्याय लिहिला आणि संगमनेरच्या लोकांनी आपला इतिहास स्वातंत्र्यलढ्यात कायमचा कोरला.
.jpeg)
0 टिप्पण्या