संगमनेरचा गौरवशाली इतिहास भाग 10

संगमनेरचा इतिहास हा वैविध्यपूर्ण आणि समृद्ध आहे, ज्यामध्ये कला, संस्कृती आणि समाजसेवेचा महत्त्वपूर्ण वाटा आहे. याच गौरवशाली इतिहासाचा एक भाग म्हणजे पठ्ठे बापुराव आणि पवळाची जोडी, ज्यांनी कला क्षेत्रात अपार यश मिळवले. या जोडीने तमाशाच्या दुनियेत आपली छाप सोडली आणि महाराष्ट्राच्या सांस्कृतिक इतिहासात आपले स्थान निर्माण केले.

पवळा, ज्यांचे मूळ नाव हिवरगावची पवळा होते, ही संगमनेर तालुक्यातील हिवरगावची रहिवासी होती. तिचा जन्म 1870 साली झाला होता. ती खंडोबाला वाहिलेली मुरळी होती, जी आपल्या गायन आणि नृत्य कौशल्यामुळे प्रसिद्ध झाली होती. तिचा आवाज कोकिळेसारखा मधुर होता आणि तिचे नृत्यप्रकार अप्रतिम होते. पवळाच्या नृत्यकलेमुळे ती लोकांच्या मनात घर करून राहिली होती.

सुरुवातीच्या काळात पवळा हरीबाबाच्या तमाशात काम करायची, जेव्हा तिच्या नृत्यकौशल्यामुळे ती लोकांमध्ये प्रसिद्ध झाली. हरीबाबाचा तमाशा मोडल्यानंतर, पवळाने धुळवडकरांच्या तमाशात काम करायला सुरुवात केली. या काळात ती तमाशाच्या दुनियेत आपले नाव कमवू लागली होती. तिच्या गायन-नृत्याने लोकांना मंत्रमुग्ध केले होते, आणि ती महाराष्ट्राच्या ग्रामीण भागात लोकप्रिय झाली.

पवळा आणि पठ्ठे बापुराव यांची भेट या क्षेत्रात निर्णायक ठरली. पठ्ठे बापुराव हे तमाशाच्या जगतात एक प्रतिष्ठित व्यक्तिमत्त्व होते. दोघांनी एकत्र काम करण्यास सुरुवात केली आणि त्यांची जोडी महाराष्ट्रभर गाजली. या जोडीने लोकांच्या मनोरंजनासाठी उत्तम कामगिरी केली, आणि त्यांचे नृत्य-गायन प्रेक्षकांना भुरळ घालू लागले. या जोडीने तमाशाला एक वेगळी उंची दिली, ज्यामुळे तमाशा एक कलात्मक कार्यक्रम म्हणून अधिक आदरास पात्र ठरला.

पवळा, नृत्यकलेतील आपल्या अफाट कौशल्यामुळे तमाशाच्या रंगमंचावर प्रकाशझोतात राहिली. तिच्या आवाजाची गोडी आणि नृत्याची नजाकत लोकांना मंत्रमुग्ध करीत असे. तिच्या कलेमुळे तमाशा केवळ मनोरंजनाचे साधन न राहता, एक सांस्कृतिक परंपरा बनली. लोकांच्या मनातील तिची प्रतिमा एक आदर्श नर्तकी आणि गायिका म्हणून तयार झाली होती.

१९३९ सालच्या ६ सप्टेंबर रोजी पवळाचा मृत्यू झाला, ज्याने तमाशाच्या दुनियेत एक शून्य निर्माण केले. पवळाच्या मृत्यूनंतर तमाशाच्या रंगमंचावर एक प्रकारचा शोक पसरला. तिच्या निधनानंतर पठ्ठे बापुरावांचेही जीवन बदलले. पवळाच्या अनुपस्थितीत त्यांची लेखणी थांबली आणि त्यांच्या सृजनशीलतेलाही धक्का बसला.

पवळाच्या निधनानंतरही तिच्या कलेची छाप लोकांच्या मनात कायम राहिली. पवळा आणि पठ्ठे बापुरावांची जोडी केवळ तमाशाच्या दुनियेतच नाही, तर संपूर्ण महाराष्ट्राच्या सांस्कृतिक जीवनात अमर झाली. तमाशाच्या माध्यमातून त्यांनी लोकांपर्यंत कला आणि संस्कृती पोहोचवली, आणि त्यांच्या योगदानामुळे तमाशा एक महत्त्वाचा कलाप्रकार म्हणून उभा राहिला.

पवळाच्या कलेला आणि तिच्या मेहनतीला तिच्या चाहत्यांनी नेहमीच आदरपूर्वक स्मरण केले आहे. ती ज्या साधेपणाने आणि समर्पणाने नृत्य आणि गायन करत असे, त्याने लोकांना तिच्या कलेचा आदर करायला लावला. तिच्या नृत्यशैलीत एक प्रकारची स्फूर्ति आणि सहजता होती, जी तमाशाच्या दुनियेत क्वचितच दिसून येते. पवळाचा तमाशातला प्रवास एक प्रेरणादायी कथा आहे, ज्यातून कलाकारांनी आपल्या कलेबद्दल समर्पण आणि प्रेम शिकावे.

पवळाचा आणि पठ्ठे बापुरावांचा हा कला प्रवास आजही अनेक लोकांच्या हृदयात जिवंत आहे. त्यांची जोडी तमाशाच्या इतिहासात सदैव स्मरणात राहील. त्यांच्या कलेने फक्त मनोरंजन नाही, तर समाजात सांस्कृतिक परिवर्तनही घडवले. तमाशाला एक नवीन ओळख देण्याचे श्रेय या जोडीला जाते, ज्यामुळे त्याला एक मानाचे स्थान मिळाले. पवळा आणि पठ्ठे बापुराव यांची जोडी आजही तमाशाच्या दुनियेत एक आदर्श मानली जाते. त्यांच्या कलेच्या आणि समर्पणाच्या कथेमुळे आजही तमाशा एक प्रतिष्ठित कलाप्रकार म्हणून उभा आहे.

संगमनेरचा गौरवशाली इतिहास भाग 11