भिकाजीराव खताळ (दादा, खताळ साहेब): महाराष्ट्राचे प्रेरणादायी नेते

भिकाजीराव जिजाबा खताळ-पाटील (२६ मार्च १९१९ - १६ सप्टेंबर २०१९) हे महाराष्ट्रातील एक प्रतिष्ठित आणि अनुभवी राजकारणी होते. त्यांना "दादा" किंवा "खताळ साहेब" या नावाने ओळखले जायचे. त्यांच्या प्रभावशाली राजकीय प्रवासामुळे ते महाराष्ट्रातील काँग्रेसचे एक महत्त्वाचे नेतृत्व बनले. त्यांनी महाराष्ट्र विधानसभेत २० वर्षांहून अधिक काळ सदस्य म्हणून काम केले आणि विविध कॅबिनेट मंत्रीपदे भूषवली. महाराष्ट्राच्या संगमनेर मतदारसंघाचे ते प्रतिनिधित्व करत होते आणि भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेस (INC) या प्रमुख राजकीय पक्षाचे ते सदस्य होते

भिकाजीराव जिजाबा खताळ पाटील (दादा, खताळ साहेब)

खताळ-पाटील यांचा राजकीय प्रवास खूपच समर्पित होता. त्यांनी पहिल्यांदा १९५२ मध्ये संगमनेर मतदारसंघातून विधानसभेची निवडणूक लढवली. मात्र, त्यावेळी त्यांचा पराभव झाला. १९५७ च्या निवडणुकीत त्यांनी काँग्रेसच्या संयुक्त महाराष्ट्र आंदोलनाच्या विरोधात निवडणूक न लढण्याचा निर्णय घेतला, कारण ते संयुक्त महाराष्ट्राचे कट्टर समर्थक होते. यामुळे, त्यांनी काँग्रेस नेतृत्वाला निवडणूक न लढण्याचा निर्णय सांगितला आणि पक्षाच्या उमेदवाराला पाठिंबा दिला. १९६२ मध्ये ते प्रथमच महाराष्ट्र विधानसभेवर निवडून आले आणि मंत्री म्हणून त्यांची नियुक्ती झाली.

काँग्रेस सोबत एकनिष्ठ

भिकाजीराव खताळ यांनी आपल्या राजकीय कार्यकाळात महाराष्ट्राच्या सहकार, महसूल, कायदा, न्यायव्यवस्था, पाटबंधारे, सार्वजनिक बांधकाम, अन्न व नागरी पुरवठा या विविध खात्यांची जबाबदारी सांभाळली. त्यांच्या नेतृत्वात महाराष्ट्राच्या सहकारी चळवळीला चालना मिळाली. त्यांच्या मंत्रिपदाच्या कार्यकाळात त्यांनी सहकार क्षेत्रात महत्त्वपूर्ण सुधारणा केल्या. त्यांनी अनेक मुख्यमंत्र्यांसोबत काम केले, जसे की यशवंतराव चव्हाण, मारोतराव कन्नमवार, वसंतराव नाईक, शंकरराव चव्हाण, आणि बॅरिस्टर ए आर अंतुले.

१९८० च्या सार्वत्रिक निवडणुकीत काँग्रेसने इंदिरा गांधींच्या नेतृत्वाखाली सत्तेवर विजय मिळवला. महाराष्ट्रातही काँग्रेस सत्तेवर आली, आणि बॅरिस्टर ए आर अंतुले यांची मुख्यमंत्रीपदी नियुक्ती झाली. त्यावेळी भिकाजीराव खताळ यांची अन्न व नागरी पुरवठा मंत्री म्हणून नियुक्ती करण्यात आली. ते मंत्रिमंडळातील सर्वात ज्येष्ठ सदस्य होते आणि त्यांनी मुख्यमंत्र्यांच्या पाठपुराव्याचे काम केले.

खताळ साहेब आणि त्यांचा परिवार

१९८५ मध्ये भिकाजीराव खताळ यांनी राजकारणातून निवृत्ती घेतली. त्यावेळी त्यांचे वय ६१ वर्षांचे होते आणि त्यांनी जाहीर केले की ही त्यांची शेवटची निवडणूक असेल. निवृत्तीनंतर त्यांनी समाजसेवेसाठी आपले जीवन समर्पित केले. त्यांनी योग आणि ध्यान साधनेत आपला वेळ घालवायला सुरुवात केली आणि इगतपुरीच्या विपश्यना केंद्राला नियमित भेट दिली. त्यांच्या जीवनाच्या उत्तरार्धात त्यांनी लेखनाच्या माध्यमातून आपले विचार मांडले.

अंतरीचे धावे पुस्तक प्रकाशन सोहळा 

वयाच्या ९१व्या वर्षी त्यांनी पुस्तके लिहायला सुरुवात केली. २०११ मध्ये त्यांच्या ९२व्या वाढदिवशी त्यांचे पहिले पुस्तक "अंतरीचे धावे" प्रकाशित झाले. हे पुस्तक लोकसत्ता वृत्तपत्रात प्रकाशित झालेल्या त्यांच्या लेखांचे संकलन होते. त्यांनी नंतर अनेक महत्त्वपूर्ण पुस्तके लिहिली, ज्यामध्ये "गुलामगिरी", "दिंडा लोकशाहीची", "गांधीजी अस्ते तार.." अशा विविध विषयांवरील लेखनाचा समावेश होता.

भिकाजीराव खताळ यांचा जीवनप्रवास एक प्रेरणादायी कथा आहे. त्यांच्या सामाजिक, राजकीय आणि बौद्धिक योगदानामुळे महाराष्ट्राच्या इतिहासात त्यांचे स्थान महत्त्वाचे आहे. १६ सप्टेंबर २०१९ रोजी त्यांचे निधन झाले, परंतु त्यांचा वारसा अजूनही महाराष्ट्राच्या सामाजिक आणि राजकीय क्षेत्रात अनुभवायला मिळतो.