कळसूबाई: महाराष्ट्रातील सर्वोच्च उंच शिखर

कळसूबाई शिखर, महाराष्ट्र राज्यातील पश्चिम घाटातील एक महत्त्वपूर्ण पर्वत असून, त्याचे शिखर 1,646 मीटर (5,400 फूट) उंचीवर स्थित आहे. हे शिखर महाराष्ट्रातील सर्वोच्च बिंदू मानले जाते, आणि त्यामुळेच कळसूबाईला "महाराष्ट्राचे एव्हरेस्ट" असे संबोधले जाते. कळसूबाई-हरिश्चंद्रगड वन्यजीव अभयारण्याचा एक भाग असलेल्या या पर्वतराजीला वर्षभर ट्रेकर्स, भक्त, आणि वन्यजीव प्रेमी भेट देतात. कळसूबाईचे नाव आदिवासी कळसूबाई हिच्या नावावरून ठेवले गेले आहे, जिच्या दोन बहिणींपैकी रत्नाबाईचे नाव रतनगडाच्या शिखरावर आधारित आहे.

कळसूबाई मंदिर

पश्चिम घाटातील कळसूबाई शिखर आणि इतर पर्वतरांगा भूवैज्ञानिक दृष्ट्या दख्खनच्या पठाराशी संबंधित आहेत. दख्खनचे पठार सेनोझोइक कालखंडातील घनरूप पूर बेसाल्टचा समावेश असलेल्या विस्तृत प्रदेशाचा भाग आहे. कळसूबाई शिखर इगतपुरी तालुक्याच्या उत्तरेला आणि अकोले तालुक्याच्या दक्षिणेला पसरलेले आहे, ज्यामुळे ते एक नैसर्गिक सीमारेषा तयार करते. पर्वताच्या आसपासची टेकड्या आर्थर तलावासाठी महत्त्वाचे पाणलोट क्षेत्र निर्माण करतात. कळसूबाईचे दर्शन बारी गावातून होऊ शकते, जे भंडारदरा पासून सुमारे सहा किमी अंतरावर आहे.

कळसूबाई मूर्ती

ट्रेकिंगसाठी कळसूबाई शिखर लोकप्रिय आहे आणि बारी गावातून सुरु होणारा १३.२ किमी (८.२ मैल) लांबीचा ट्रेक यासाठी सर्वोत्तम मानला जातो. ट्रेकमध्ये सुमारे २,७०० फूट (८२० मीटर) उंचीची चढाई करावी लागते. हा एक दिवसाचा ट्रेक असून, हिरवेगार लँडस्केप आणि अनेक धबधब्यांमुळे तो खूपच सुंदर आहे. ट्रेक मध्यम कठीण पातळीचा असून, तो ट्रेकर्स आणि भक्तांसाठी आकर्षणाचा केंद्रबिंदू आहे. ट्रेक दरम्यान, कृष्णवंती नदीच्या प्रवाहाजवळ हनुमान मंदिर येते, जे ट्रेक सुरु करण्यासाठी एक महत्त्वाचे स्थान आहे. या ट्रेकमध्ये लोखंडी शिड्या आणि काही ठिकाणी खडकाळ भाग आहेत, ज्यामुळे ट्रेकिंग अधिक सोपे आणि सुरक्षित होते. 

शिखरावर जाण्यासाठी शिड्या

बारी गावातून ट्रेक करण्याचा मार्ग सर्वांत सोपा आहे. इथे सिमेंटच्या पायऱ्या आणि पावसाळ्यात अनेक लोकांची गर्दी होते. काही मार्गांवर मोठ्या लोखंडी साखळ्या आधार म्हणून वापरल्या जातात, ज्यामुळे ट्रेकर्सना अवघड पॅचेस पार करणे सोपे होते. शिखराच्या सपाट जागेवर स्थानिक देवतेचे मंदिर आहे, ज्यामध्ये पारंपरिक प्रार्थना दर मंगळवार आणि गुरुवारी आयोजित केली जाते. नवरात्रोत्सवाच्या काळात भक्तांसाठी विशेष जत्रेचे आयोजन होते, जिथे ग्रामस्थ आपल्या उपजीविकेसाठी पूरक व्यवसाय करतात.

वरून दिसणार निसर्गरम्य वातावरण

कळसूबाई शिखराचे सौंदर्य फक्त ट्रेकर्सच नव्हे तर निसर्गप्रेमींनाही आकर्षित करते. येथे विविध प्रकारच्या वनस्पती, प्राणी, फुलपाखरे, मधमाश्या, आणि इतर कीटकांचे दर्शन होऊ शकते. पावसाळ्यानंतर हा परिसर रंगीबेरंगी फुलांनी सजतो. हिवाळ्याच्या सकाळी सरपटणारे प्राणी शिड्यांच्या जवळ सूर्यस्नान करताना दिसतात, ज्यामुळे निसर्गाचा अद्भुत अनुभव घेण्याची संधी मिळते.

सूर्यमावळतानाचा दृश्य

कळसूबाईच्या परिसरात भंडारदरा धरण आहे, जे प्रवरा नदीला आर्थर तलाव बनवते. हा तलाव सह्याद्रीच्या घनदाट जंगलांनी वेढलेला असून, त्याचे शांत वातावरण आणि स्वच्छ पाणी शिखरावरून लक्ष वेधून घेतात. आर्थर तलावातून पाणी सोडले गेले की अंब्रेला फॉल तयार होतो, जो पावसाळ्यात विशेष आकर्षण असतो. याशिवाय, रतनवाडी मंदिर हे आणखी एक महत्त्वाचे स्थान आहे, जे रतनगडाच्या पायथ्याशी स्थित आहे. कळसूबाईच्या शिखरावरून उत्तरेकडे रामसेज, हरिहरगड, ब्रह्मगिरी, अंजनेरी, आणि कावनई किल्ले दिसतात, तर दक्षिणेला पाभरगड, घनचक्कर, आणि हरिश्चंद्रगड किल्ल्यांचे दर्शन होते.

कळसूबाई शिखराच्या परिसरातील या निसर्गसंपन्नतेचा आणि ऐतिहासिक महत्वाचा आनंद घेण्यासाठी दरवर्षी असंख्य लोक येथे भेट देतात. ट्रेकिंगच्या अनुभवासोबतच, निसर्गाच्या सान्निध्यात येण्याची ही एक उत्तम संधी आहे.