अकोले: निसर्ग, इतिहास आणि संस्कृतीचे संगम

अकोले हे महाराष्ट्राच्या अहमदनगर जिल्ह्यातील एक प्रसिद्ध शहर आणि तालुका आहे, जे सह्याद्री पर्वतरांगांमध्ये वसलेले आहे. याचे भौगोलिक स्थान आणि ऐतिहासिक महत्त्व दोन्ही खास आहेत. अकोलेचा उल्लेख स्थानिक दंतकथांमध्येही आढळतो, ज्यात प्रभू श्रीराम यांच्या १४ वर्षांच्या वनवासात त्यांनी अकोलेला भेट दिल्याचा उल्लेख आहे. याशिवाय, राजा हरिश्चंद्राने आपल्या पत्नी तारामतीसाठी अकोले तहसीलमध्ये हरिश्चंद्रगड किल्ला बांधल्याचे सांगितले जाते. मराठा सम्राट शिवाजी महाराजांच्या इतिहासाशी देखील अकोले जोडले गेले आहे. सुरतमधील मोहिमेनंतर विश्रामगडाला भेट देऊन शिवाजी महाराज इथे ३० दिवस विश्रांतीसाठी थांबले होते.  

प्रभु श्रीराम यांनी वनवासात अकोलेला भेट दिली

हरिश्चंद्रगड 

अकोलेच्या परिसरातील कळसूबाई शिखर महाराष्ट्रातील सर्वोच्च शिखर आहे, ज्याची उंची 1,646 मीटर आहे. हे सह्याद्री पर्वतरांगांचे मनोहारी दृश्य दाखवते. येथून काही अंतरावर असलेले घाटघर उडांचन जलविद्युत प्रकल्पासाठी प्रसिद्ध आहे. या प्रकल्पाची निर्मिती क्षमता २५० मेगावॅट आहे. या भागात आणखी एक प्रसिद्ध स्थळ म्हणजे हरिश्चंद्रगडाजवळील कोकणकडा. या कड्याच्या उंच आणि सपाट स्वरूपामुळे हे ठिकाण ट्रेकर्समध्ये लोकप्रिय आहे.

कळसूबाई शिखर

अकोलेतून वाहणारी प्रवरा नदी गोदावरी नदीची प्रमुख उपनदी आहे आणि ती या भागाच्या संस्कृतीला पौराणिक महत्त्व देऊन जाते. या नदीचा उगम सह्याद्री पर्वतरांगांच्या पूर्वेकडील उतारावर होतो. प्रवरा नदीवरील भंडारदरा धरण/विल्सन धरण ज्याला आता आद्यक्रांतीकारक वीर राघोजी भांगरे जलाशय असेही म्हटले जाते, 1910 मध्ये बांधले गेले. हे धरण समुद्रसपाटीपासून 150 मीटर उंचीवर आहे. धरणाच्या जवळ असलेले अंब्रेला फॉल्स हा स्थानिक आकर्षणाचा धबधबा आहे, जो पर्यटकांमध्ये प्रसिद्ध आहे.

आद्यक्रांतीकारक वीर राघोजी भांगरे जलाशय (भंडारदरा)

अकोलेजवळ आणखी एक प्रमुख आकर्षण म्हणजे रंधा फॉल्स, जो 45 मीटर उंचीचा आहे आणि विल्सन धरणापासून अवघ्या 11 किलोमीटर अंतरावर आहे. हा धबधबा जलविद्युत उत्पादनासाठी महत्त्वाचा असून, भंडारदरा परिसरातील प्रमुख पर्यटनस्थळ आहे. प्रसिद्ध बॉलीवुड चित्रपट "मैंने प्यार किया" आणि "राजू चाचा" या चित्रपटांचे काही भाग या भागात चित्रीत करण्यात आले होते. निळवंडे धरण देखील प्रवरा नदीवर बांधलेले असून ते जलविद्युत निर्मितीसाठी वापरले जाते.

निळवंडे धरण

रंधा फॉल्स

सांधण व्हॅली, ज्याला "सह्याद्रीचे ग्रेट कॅनियन" म्हणून ओळखले जाते, हे ट्रेकिंगसाठी एक विशेष स्थळ आहे. हे ठिकाण अरुंद दरी आणि पर्वतरांगा यांमधून नेव्हिगेट करणे ट्रेकर्ससाठी एक आव्हानात्मक अनुभव ठरतो. या दरीची खोली सुमारे २०० फूट असून ती २ किलोमीटर लांबीची आहे. या जागेच्या साहसी आणि रोमांचक वातावरणामुळे याचा वापर "तान्हाजी: द अनसंग वॉरियर" चित्रपटात मुघल आणि मराठा यांच्यातील युद्धाचे दृश्य चित्रित करण्यासाठी करण्यात आला होता.

सांधण व्हॅली

प्रवरा नदीच्या काठावर वसलेले अगस्ती ऋषी आश्रम देखील अकोलेच्या पौराणिक वारशाचा एक भाग आहे. रामायणातील कथा सांगते की भगवान राम, लक्ष्मण आणि सीता यांनी येथे ऋषींची भेट घेतली होती. येथेच भगवान रामांना रावणाचा वध करण्यासाठी आवश्यक तो चमत्कारी बाण प्राप्त झाला होता.

अमृतेश्वर मंदिर

रतनवाडी येथे असलेले अमृतेश्वर मंदिर, १२०० वर्षांहून अधिक जुने असून, हे भगवान शिवाला समर्पित आहे. हेमाडपंथी स्थापत्यशैलीतील या मंदिराचे मुख्य वैशिष्ट्य म्हणजे त्यावर कोरलेले सुबक दगडी शिल्पकाम. अकोलेच्या टाहाकारी गावात असलेले जगदंबा मंदिर देखील हेमाडपंथी स्थापत्यकलेचे उत्तम उदाहरण आहे. हे मंदिर लाकडी शिल्पासाठी ओळखले जाते, ज्यात अप्सरा देवीचे शिल्प विशेष प्रसिद्ध आहे.

विश्रामगड (पट्टा किल्ला)

विश्रामगड म्हणून ओळखला जाणारा पट्टा किल्ला, आणि काळेश्वर मंदिर ही दोन्ही ठिकाणे ट्रेकिंगसाठी आवडती ठिकाणे आहेत. घनचक्कर शिखराच्या पायथ्याशी असलेले कोलटेंभे आणि देवठाण ही अकोलेजवळील निसर्गरम्य ठिकाणे आहेत. याशिवाय, अकोलेमध्ये ग्वाल्हेरच्या सरदार पोतनीस यांनी 1782 मध्ये बांधलेले श्री गंगाधरेश्वर मंदिर हे देखील हेमाडपंथी स्थापत्यशैलीचे उत्कृष्ट उदाहरण आहे. हे मंदिर अकोलेमधील प्रमुख धार्मिक स्थळांपैकी एक आहे आणि येथून अकोले शहराचे संपूर्ण दृश्य दिसते.

गंगाधरेश्वर मंदिर

अकोलेचे हे निसर्गसंपन्न आणि सांस्कृतिक वैभव महाराष्ट्राच्या इतिहासात आणि पर्यटकांच्या आकर्षणाच्या ठिकाणांमध्ये एक अनमोल स्थान मिळवते.