संगमनेरचा गौरवशाली इतिहास भाग 13

संगमनेरचा गौरवशाली इतिहास हा आपल्या प्रदेशाच्या सांस्कृतिक, राजकीय, आणि सामाजिक वारशाचा अभिन्न भाग आहे. पेशवाईच्या काळात साडेतीन शहाण्यांची कथा विशेषतः उल्लेखनीय आहे. या साडेतीन शहाण्यांमध्ये सखाराम बोकील, देवाजी घोरपडे, विठ्ठल सुंदर परशुरामी आणि अर्धे शहाणे म्हणून ओळखले जाणारे नाना फडणवीस यांचा समावेश होता. यातील विठ्ठल सुंदर परशुरामी हा संगमनेरचा होता, आणि त्याचे कार्य आणि पराक्रम संगमनेरच्या इतिहासाचा अभिमान आहे. विठ्ठल सुंदर परशुरामी हा हैदराबादच्या निजामाचा दिवाण होता, आणि निजाम अलीचा त्याच्यावर प्रचंड विश्वास होता. इ.स. १७६१ मध्ये पानिपतच्या लढाईनंतर, त्याने निजामशाहीच्या वतीने नाशिक येथे पेशव्यांवर हल्ला केला. या हल्ल्यात तो रणांगणावर शहीद झाला. त्याच्या शौर्यामुळे तो पेशवाईच्या इतिहासात अजरामर झाला आहे. संगमनेरच्या या सुपुत्राने आपल्या कार्यकाळात महत्वाची कामगिरी बजावली, आणि त्याची आठवण आजही स्थानिकांच्या मनात ताजी आहे.

संगमनेरचं महत्त्व फक्त पेशवाईपुरतं मर्यादित नाही, तर स्वातंत्र्य लढ्यातदेखील या शहराने मोठं योगदान दिलं आहे. संगमनेरचे पेटिट विद्यालय हे स्वातंत्र्य चळवळीचं केंद्र म्हणून ओळखलं जात असे. या विद्यालयातून स्वातंत्र्याच्या लढ्याशी संबंधित अनेक महत्त्वाच्या घटना घडल्या. या विद्यालयाचे प्रिन्सिपॉल लेले यांनी स्वातंत्र्य चळवळीत मोठं योगदान दिलं होतं. त्यांच्या नेतृत्त्वाखाली अनेक विद्यार्थी आणि शिक्षक स्वातंत्र्य लढ्यात सक्रिय झाले. याच विद्यालयात एल. ए. देशपांडे यांनी तिरंगा झेंडा फडकवून स्वातंत्र्याचे प्रतीक प्रकट केले होते. हा क्षण संगमनेरच्या इतिहासात एक अभिमानास्पद घटना म्हणून नोंदला गेला आहे.

पेटिट विद्यालयात गणेशोत्सव मोठ्या उत्साहाने साजरा होत असे, परंतु ब्रिटिशांच्या सत्तेला विरोध म्हणून गणपतीच्या मूर्तीवर मुकुटाऐवजी टिळक पगडी ठेवली जात असे. यामुळे राष्ट्रभक्तीची भावना अधिक तीव्र झाली होती. राष्ट्रप्रेमाचे हे सूचक चिन्ह समाजात उत्स्फूर्तपणे पसरले. यानंतर शाळेत शारदोत्सव सुरू झाला, ज्यामध्येही देशभक्तीच्या विचारांचा प्रसार करण्यात आला. या दोन्ही उत्सवांमध्ये विद्यार्थ्यांना आणि नागरिकांना राष्ट्रभक्तीचं महत्व पटवून दिलं जात असे. स्वातंत्र्य चळवळीची महती लोकांना समजावली जाई, ज्यामुळे संगमनेरमधील जनमानस स्वातंत्र्यसाठी एकत्र आले.

महात्मा गांधींच्या सत्य आणि अहिंसा तत्वांवर आधारित स्वातंत्र्य लढा अखेर यशस्वी झाला, आणि १५ ऑगस्ट १९४७ रोजी भारत स्वतंत्र झाला. या ऐतिहासिक क्षणाचं साक्ष संगमनेर शहराने देखील घेतलं. त्या दिवशी, मध्यरात्री संपूर्ण संगमनेर शहर नेहरू चौकात जमा झालं होतं. लोकांच्या चेहऱ्यांवर आनंद आणि अभिमान स्पष्टपणे दिसत होता. रात्री १२ वाजता भारताच्या स्वातंत्र्याची घोषणा झाली, आणि दिल्लीतील लाल किल्ल्यावर पंडित जवाहरलाल नेहरूंनी तिरंगा फडकवला. त्याच वेळी, संगमनेरच्या नेहरू चौकात थोर स्वातंत्र्य सैनिक भय्यासाहेब कुलकर्णी यांच्या हस्ते तिरंगा फडकवला गेला. हा क्षण संगमनेरच्या लोकांसाठी अत्यंत अभिमानास्पद होता.

स्वातंत्र्याचा हा सोहळा फक्त एक औपचारिक घटना नव्हती, तर तो संगमनेरच्या इतिहासातील एक महत्त्वाचा टप्पा होता. संगमनेरच्या लोकांनी आपल्या देशासाठी, स्वातंत्र्यासाठी केलेला त्याग आणि योगदान या दिवशी प्रत्यक्षात आलं होतं. लोकांनी तिरंग्याला अभिमानाने सलामी दिली, आणि "महात्मा गांधी की जय", "पंडित नेहरू की जय" अशा घोषणांनी आसमंत दणाणून गेला. हा उत्सव देशभक्ती आणि राष्ट्रप्रेमाच्या भावनांनी ओतप्रोत भरलेला होता. 

संगमनेरच्या स्वातंत्र्य चळवळीमध्ये स्थानिक शाळांपासून ते सार्वजनिक उत्सवांपर्यंत सर्वत्र राष्ट्रभक्ती जागवली गेली. पेटिट विद्यालयात घडलेल्या घटना आणि स्वातंत्र्य सैनिकांच्या पराक्रमांमुळे संगमनेरचे नाव इतिहासात अजरामर झाले. विशेषतः भय्यासाहेब कुलकर्णी यांच्यासारख्या स्वातंत्र्य सैनिकांनी दिलेला लढा आणि त्याग संगमनेरच्या स्वातंत्र्य चळवळीचं अविभाज्य अंग आहे.

या सगळ्या घटनांमधून संगमनेरने केवळ स्वातंत्र्याचा सोहळाच साजरा केला नाही, तर राष्ट्रवाद आणि एकतेचा वारसा पुढील पिढ्यांना दिला. संगमनेरचं स्वातंत्र्य लढ्यातील योगदान हे देशाच्या स्वातंत्र्य चळवळीच्या इतिहासातील एक महत्त्वपूर्ण पान आहे.