संगमनेरचा गौरवशाली इतिहास भाग 8

संगमनेरच्या हनुमान जयंतीच्या रथयात्रेचा देशाच्या स्वातंत्र्यलढ्यात एक अनमोल योगदान आहे. १९२७ मध्ये घडलेल्या घटनेने या रथयात्रेला ऐतिहासिक महत्त्व दिले आहे. त्या वर्षी, ब्रिटिश पोलिसांनी संगमनेरच्या रंगारगल्लीत रथ मिरवणुकीला अडथळा आणला आणि रथाच्या मार्गात बदल करण्याचा आदेश दिला. मात्र, संगमनेरच्या नागरिकांनी हा आदेश ठामपणे नाकारला. त्यानंतर, रथ जागेवरच थांबला, परंतु लोकांचा आत्मविश्वास कमी झाला नाही. दुसऱ्याच दिवशी नेहमीप्रमाणे मिरवणूक पार पडली, रथ वाजत गाजत आपल्या नेहमीच्या मार्गाने पुढे गेला. ही घटना संगमनेरकरांच्या ब्रिटिशांविरोधातील बंडखोरीची पहिली झलक होती.१९२८ साली पुन्हा एकदा ब्रिटिश सरकारने हनुमान रथ मिरवणुकीला अडथळा आणण्याचा प्रयत्न केला. पोलिसांनी मिरवणुकीचा मार्ग बदलण्याचा आदेश दिला, परंतु लोकांनी यावेळीही तो आदेश पाळण्यास नकार दिला. दोन महिने रथ त्याच जागेवर थांबला होता, आणि दररोज लोक रथाची पूजा-अर्चा करत होते. हा संघर्ष संपूर्ण संगमनेरकरांच्या मनात स्वातंत्र्याच्या इच्छाशक्तीची ठिणगी पेटवत होता. शेवटी, ब्रिटिश पोलिसांनी माघार घेतली आणि दोन महिन्यांच्या प्रतीक्षेनंतर मिरवणूक नेहमीच्या मार्गाने पार पडली.

१९२९ साली, पुन्हा एकदा हनुमान रथाच्या मिरवणुकीसाठी ब्रिटिशांनी अडथळा आणण्याचा प्रयत्न केला. संगमनेरच्या चंद्रशेखर चौक, परदेशीपुरा आणि रंगारगल्लीत या भागात लष्करी छावणीसारखी स्थिती निर्माण झाली होती. या संघर्षाची तीव्रता वाढली होती आणि २३ एप्रिल १९२९ रोजी हनुमान जयंतीच्या दिवशी एक ऐतिहासिक क्षण घडला. त्या दिवशी, संगमनेरच्या सुमारे ५०० महिलांनी पुढे येऊन रथ ओढण्याचा निर्णय घेतला. पुरुषांना बाजूला ठेवून, झुंबरबाई अवसक, बंकाबाई परदेशी, आणि लताबाई पिंगळे यांच्या नेतृत्वाखाली महिलांनी रथ ओढून नेण्याची जबाबदारी उचलली. पोलिसांनी अडथळा आणण्याचा प्रयत्न केला, परंतु या महिलांनी तो आदेश धुडकावून लावला. त्यांनी पोलिसांना बत्तासे फेकून मारले आणि शेवटी पोलिस हतबल झाले.

या महत्त्वपूर्ण घटनेने संगमनेरच्या स्वातंत्र्यलढ्याला एक नवा अध्याय दिला. जे काम पुरुषांना जमले नाही, ते महिलांनी करून दाखवले. हा एक अभूतपूर्व विजय होता, ज्यामुळे संपूर्ण संगमनेरकरांना प्रेरणा मिळाली. या विजयाच्या आठवणींना जपण्यासाठी, आजही हनुमान जयंतीला सुरुवात महिलांनीच रथ ओढण्याच्या सन्मानाने होते. विशेष म्हणजे, पोलिसही मिरवणुकीत सहभागी होऊन रथाची पूजा करतात. या घटनेने हनुमान जयंतीच्या रथयात्रेला एक अनोखे आणि ऐतिहासिक स्वरूप दिले आहे.

संगमनेरचा हनुमान विजय रथ देशातील अन्य कोणत्याही रथयात्रेपेक्षा वेगळा आहे. या रथावर महात्मा गांधी आणि छत्रपती शिवाजी महाराज यांच्या लाकडी मूर्ती कोरलेल्या आहेत, ज्यात स्वातंत्र्यलढ्याच्या विचारांची आणि मराठा साम्राज्याच्या गौरवशाली इतिहासाची झलक आहे. हा सुंदर रथ तयार करण्याचे श्रेय खरे मिस्तरी यांना जाते, ज्यांनी आपल्या कुशलतेने आणि समर्पणाने या रथाला एक अनोखा आकार दिला आहे.

या रथयात्रेचा इतिहास फक्त संगमनेरचाच नव्हे, तर संपूर्ण भारताच्या स्वातंत्र्य चळवळीचा एक महत्त्वपूर्ण भाग आहे. या रथयात्रेतून संगमनेरकरांनी ब्रिटिश सत्तेविरुद्ध आपला असंतोष प्रकट केला आणि त्यांच्या स्वातंत्र्याच्या इच्छाशक्तीचा पुरावा दिला. हनुमान जयंतीच्या मिरवणुकीने फक्त धार्मिक महत्त्वच नव्हे, तर स्वातंत्र्याच्या लढ्यातील एक सुवर्णपान म्हणून स्थान मिळवले आहे.

संगमनेरचा गौरवशाली इतिहास भाग 9