ओंकारनाथ दामोदर मालपाणी : उद्योजक, समाजसेवक आणि संगमनेरचे शिल्पकार

ओंकारनाथ दामोदर मालपाणी हे संगमनेर येथील एक अत्यंत प्रतिष्ठित उद्योजक होते, ज्यांनी आपल्या कार्यकुशलतेमुळे आणि व्यवसायिक दृष्टिकोनामुळे 'मालपाणी ग्रुप' या नावाने ओळखल्या जाणाऱ्या उद्योगसमूहाला भारतभर प्रसिद्ध केले. २१ फेब्रुवारी १९३४ रोजी जन्मलेले ओंकारनाथ मालपाणी यांनी आपल्या जीवनात अनेक अडचणींवर मात करून व्यवसायातील उच्च शिखर गाठले. त्यांच्या 'गाय छाप जर्दा' या तंबाखू उत्पादनाने त्यांना उद्योगविश्वात एक वेगळे स्थान मिळवून दिले. जरी त्यांचा व्यवसाय तंबाखूशी संबंधित होता, तरी त्यांनी नेहमी आपल्या व्यवसायातून मिळणाऱ्या नफ्याचा वापर संगमनेरच्या शैक्षणिक, सामाजिक, आणि औद्योगिक क्षेत्रांच्या विकासासाठी केला.

ओंकारनाथ दामोदर मालपाणी

ओंकारनाथ मालपाणी यांचे वडील, दामोदर मालपाणी, यांनी त्यांना वैद्यकीय शिक्षण घेण्यास प्रवृत्त केले होते. त्यामुळे ओंकारनाथ मालपाणी एम.बी.बी.एस. प्रथम वर्षाच्या शिक्षणात होते. परंतु, वडिलांच्या आग्रहामुळे त्यांनी वैद्यकीय शिक्षण सोडून कुटुंबाच्या जर्दा व्यवसायात प्रवेश केला. सुरुवातीला, या व्यवसायाची सुरुवात केवळ दोन पोती जर्दाच्या उत्पादनाने झाली होती. मात्र, ओंकारनाथ मालपाणी यांच्या व्यवसायिक कौशल्यामुळे आणि कष्टामुळे 'मालपाणी ग्रुप'ची उलाढाल आजच्या काळात हजार कोटींच्या आसपास पोहोचली आहे. 

गाय छाप जर्दा

मालपाणी उद्योगसमूहाने केवळ 'गाय छाप जर्दा'च नाही, तर 'माउली' आणि 'बादशहा' या नावाने देखील तंबाखूचे उत्पादन सुरू केले, ज्याने भारतीय बाजारपेठेत मोठा यशस्वी ठरला. त्यांच्या नेतृत्वाखालील मालपाणी उद्योगसमूहाने आपल्या व्यवसायात प्रचंड वाढ केली आणि नावारूपाला आले. त्यांच्या नेतृत्वामुळे मालपाणी ग्रुपने तंबाखू उद्योगात आपले विशेष स्थान निर्माण केले.

मालपाणी ग्रुप

व्यवसायिक कारकिर्दीत ओंकारनाथ मालपाणी यांनी फक्त उद्योगधंद्यातच नाही, तर संगमनेरच्या सामाजिक आणि शैक्षणिक क्षेत्रातही आपला ठसा उमटवला. त्यांनी १९५४ ते १९६४ दरम्यान संगमनेर व्यापारी संघटनेचे अध्यक्ष म्हणून कार्य केले. त्याचप्रमाणे, संगमनेर मर्चंट बँकेचे अध्यक्षपदही त्यांनी भूषवले. या पदांवर त्यांनी त्यांच्या अनुभवाचा आणि कौशल्याचा वापर करून संगमनेरच्या व्यावसायिक क्षेत्राला नवी दिशा दिली.

तंबाखू व्यवसायाबरोबरच ओंकारनाथ मालपाणी हे अनेक सामाजिक कार्यातही सक्रीय होते. त्यांनी अखिल भारतीय माहेश्वरी समाजाचे अध्यक्षपद भूषवले होते. त्यांनी माहेश्वरी पंच विश्वस्त निधीचे कार्याध्यक्ष म्हणून देखील कार्य केले. तसेच, माहेश्वरी विद्या प्रसारक संस्थेच्या कार्यकारिणीमध्ये सदस्य म्हणून कार्य करत त्यांनी समाजातील शैक्षणिक आणि सांस्कृतिक विकासासाठी मोठे योगदान दिले.

सार्वजनिक क्षेत्रातही ओंकारनाथ मालपाणी यांनी आपली ओळख निर्माण केली. त्यांनी १९६२ ते १९६५ दरम्यान संगमनेर नगरपालिकेचे अध्यक्ष म्हणून कार्य केले. त्यांच्या नेतृत्वामुळे संगमनेरच्या विकासाला नवे वळण मिळाले आणि शहराच्या विविध विकास प्रकल्पांना गती मिळाली.

श्री ओंकारनाथ मालपाणी विधी महाविद्यालय

ओंकारनाथ मालपाणी यांच्या स्मरणार्थ संगमनेर येथील शिक्षण प्रसारक संस्थेच्या विधी महाविद्यालयाचे नाव 'श्री ओंकारनाथ मालपाणी विधी महाविद्यालय' असे ठेवण्यात आले आहे. हे त्यांचे शैक्षणिक क्षेत्रातील योगदानाचे स्मरण करून देणारे एक महत्त्वाचे पाऊल आहे. याशिवाय, मालपाणी कुटुंब ज्या रस्त्यावर राहते त्या रस्त्याचे नाव 'ओंकारनाथ जगन्नाथ मालपाणी मार्ग' असे ठेवण्यात आले आहे, ज्यामुळे त्यांच्या कार्याची आठवण कायमस्वरूपी राहील.

ओंकारनाथ मालपाणी हे फक्त एक यशस्वी उद्योजक नव्हते, तर ते एक सामाजिक कार्यकर्तेही होते. त्यांनी त्यांच्या व्यवसायातून मिळणाऱ्या संपत्तीचा वापर संगमनेरच्या शैक्षणिक, सामाजिक आणि औद्योगिक जीवन समृद्ध करण्यासाठी केला. त्यांच्या या कार्यामुळे त्यांचे नाव संगमनेरच्या इतिहासात सदैव अजरामर राहील. १० मार्च २००८ रोजी त्यांनी अखेरचा श्वास घेतला, पण त्यांच्या कार्याची आणि योगदानाची आठवण आजही संगमनेरच्या लोकांच्या मनात ताजी आहे.